Historia Elbląga cz. 3

Założenie miasta

Jak widać, pierwsi mieszkańcy osady przyzamkowej byli pochodzenia niemieckiego. Jest to znamienne dla historii Elbląga, w którym ludność pochodzenia polskiego uzyskuje przewagę dopiero po roku 1945.

Pierwotnie teren pod zamieszkanie dla przybyłych osadników lubeckich został wyznaczony na północ od zamku krzyżackiego[15]. Był to prostokąt dłuższym bokiem przyległy do rzeki o wymiarach około 500 na 300 metrów, wewnątrz którego wyznaczono parcele budowlane. Rozkład ulic był prostopadły, z jedną główną ulicą równoległą do rzeki, stanowiącą jednocześnie rynek miejski.

Plan miasta z okresu XIV i XV wieku

W latach 1237–1238 oraz 1242–1244 miasto było oblegane przez Prusów, którzy próbowali odzyskać tereny zajęte przez połączone siły lubecko-krzyżackie.

W uznaniu zasług 10 kwietnia 1246 roku, po długich pertraktacjach przedstawicieli Lubeki oraz mistrza krajowego, Stare Miasto Elbląg otrzymuje przywilej lokacyjny na prawie lubeckim[16]. Jest to wyjątek od zwyczaju nadawania miastom należącym do państwa zakonnego prawa chełmińskiego. Jednak nie wszystkie przywileje z tym związane zostały uwzględnione. Samorząd miejski był ograniczony przez nadzór komtura krzyżackiego, który miał prawo odrzucać niekorzystne dla zakonu decyzje i wydawać własne. Było to przyczyną konfliktów, które często były rozstrzygane przez Lubekę na korzyść elblążan.

Miasto szybko zaczęło się rozwijać gospodarczo, a było to możliwe dzięki dużym nadaniom ziemskim, korzystnej lokalizacji oraz przynależności do Związku Miast Hanzeatyckich, w którym Elbląg odgrywał znaczącą rolę[17]. Jednak ograniczenia prawne nadal wiązały mieszczan z władzą komtura. Pewne złagodzenie obostrzeń nastąpiło w 1339 roku, gdy samorząd miejski uzyskał przywilej zapewniający pełne sądownictwo wyższe i niższe według prawa lubeckiego[18].

Jednak zakon postanowił dla przeciwwagi w 1347 roku wyodrębnić Nowe Miasto Elbląg[19], które miało być podporządkowane władzy krzyżackiej. Było ono ulokowane również na prawie lubeckim. W akcie lokacyjnym z dnia 25 lutego określono herb miasta. Była to trójkątna tarcza podzielona w słup. Jej lewa strona miała trzy róże na białym tle, natomiast prawa zawierała biały krzyż (oznaka władzy zakonnej) na czerwonym tle.

Witraż z przedstawieniem herbu Nowego Miasta Elbląga

Zamysł, aby Nowe Miasto było skutecznym konkurentem dla Starego Miasta, został niespełniony z powodu braku źródeł dochodu z nadań ziemskich. Było to jednocześnie przymuszenie jego mieszkańców do pracy rzemieślniczej. Również koncepcja portu nie przyniosła spodziewanego skutku. Ostatnią przyczyną była prawie całkowita kontrola nad życiem gospodarczym miasta.

W tym okresie Stare Miasto Elbląg stanowiło ważny punkt na mapie politycznej i gospodarczej ziem podległych wielkiemu mistrzowi. Od 1251 w zamku elbląskim rezydował mistrz krajowy[20]. Trwało to do 1309 roku, czyli do momentu przeniesienia stolicy zakonnej do Malborka. Do 1308 roku Elbląg był też głównym portem, dopóki Krzyżacy nie zajęli Pomorza z Gdańskiem, który dzięki korzystniejszemu położeniu oraz przejęciu prawa składu sukna angielskiego zaczął pełnić kluczową rolę w handlu bałtyckim.

---

[15]    Ibidem, s. 22.

[16]    Ibidem, s. 37.

[17]    J. Charytoniuk, op. cit., s. 34.

[18]    S. Gierszewski, op. cit., s. 23.

[19]    J. Charytoniuk, op. cit., s. 36.

[20]    Ibidem, s. 35.